भारतीय समुद्रात हवामान विषयक घडामोडी होतात आणि नंतर चक्रीवादळ बनते. ह्या घडामोडी कोणत्याही वेळी घडतात, परंतु चक्रीवादळ बहुतेक पूर्व आणि मान्सून नंतरच्या हंगामात असतात म्हणून इतर वेळेस ते फक्त लहान प्रणाली म्हणूनच राहतात. पूर्व आणि मान्सून नंतरच्या हंगामात (एप्रिल आणि मे तसेच ऑक्टोबर-डिसेंबर) या काळात कमी दाबाच्या पट्ट्याचे चक्रीवादळात रूपांतर होण्याचा दर ८० टक्के आहे.
खरं तर, या प्रणाली मान्सून हंगामात आल्या तरीही त्या चक्रीवादळांमध्ये रूपांतरीत होत नाहीत. जानेवारी, फेब्रुवारी आणि मार्च महिन्यांत अगदी कमी जेमतेम १० टक्के प्रमाणात अशा हवामान विषयक घडामोडी उद्भवतात.
या घडामोडींचे वेगवेगळे टप्पे असतात सुरुवात कमी दाबाच्या पट्ट्यापासून होते आणि नंतर तीव्रता वाढून तीव्र कमी दाबाचा पट्टा व नंतर चक्रीवादळ, तीव्र चक्रीवादळ आणि अत्यंत तीव्र चक्रीवादळ ते पार अत्यंत अतितीव्र चक्रीवादळ असे आहेत.
जर आपण २०१० ते २०१९ दरम्यानची वर्षे घेतली तर २०१५ मध्ये १२ गतिविधी निर्माण झालयात व त्यापैकी केवळ चार गतिविधींचे वादळात रूपांतर झाले. त्यातील दोन चक्रीवादळ आणि अत्यंत तीव्र चक्रीवादळ होते. सन २०१८ मध्ये १४ हवामान गतिविधी निर्माण झाल्या, त्यापैकी सात गतिविधीचें चक्रीवादळात रूपांतर झाले.
दरम्यान, २०१९ मध्ये, ९ हवामान गतिविधी निर्माण झाल्या, त्यापैकी सात चक्रीवादळ बनले आणि यामुळे हे वर्ष परिवर्तनाच्या सर्वाधिक दराचे राहिले आहे. यापैकी एक कमी दाबाचा पट्टा आणि दुसरा तीव्र कमी दाबाचा पट्टा होते, एक चक्रीवादळ होते, त्यापैकी तीन अतिशय तीव्र चक्रीवादळ होते, दोन अत्यंत तीव्र चक्रीवादळे होते आणि एक सुपर चक्रीवादळ होते.
अरबी समुद्रापेक्षा बंगालच्या उपसागरामध्ये जास्त हवामान विषयक घडामोडी होतात आणि त्यातही ह्या घडामोडी पूर्व मान्सूनच्या तुलनेत मान्सूननंतरच्या मोसमात जास्त असतात. दरम्यान, अरबी समुद्रामध्ये मान्सूनपूर्व हंगामात अधिक वादळ आणि मान्सूननंतरच्या हंगामात किंचित कमी गतिविधी उद्भवतात.
तथापि, हे वर्ष अपवाद ठरले असून यावर्षी अरबी समुद्रामध्ये मान्सून हंगामात वायु आणि हिका अशी दोन वादळे निर्माण झाली. दरम्यान, मान्सूननंतरच्या हंगामात क्यार आणि माहा हि आणखी दोन वादळं आली. पूर्व मान्सून हंगामात मात्र अरबी समुद्रात चक्रीवादळ निर्माण झाले नाही.
बंगालच्या उपसागरात वर्षाच्या सुरूवातीस पाबुक, पूर्व मान्सून हंगामातील फणी आणि मान्सूननंतरच्या मोसमात बुलबुल हि चक्रीवादळं तयार झालीत.
विक्रमी वर्षः यापूर्वी अरबी समुद्रामध्ये एका वर्षामध्ये चार चक्रीवादळं १९०२ मध्ये आली होती आणि २०१९ मध्ये विक्रमाची बरोबरी झाली असून आता अजून दीड महिन्याहून अधिक काळ शिल्लक आहे त्यामुळे हा आकडा वाढण्याची शक्यता आहे.
बंगालचा उपसागर आणि अरबी समुद्राची वैशिष्ट्ये:
बंगालच्या उपसागरामधील वादळे तीव्रता टिकवून ठेवतात आणि जरी कमकुवत झालेत तरी ते चक्रीवादळ म्हणूनच जमिनीवर धडकतात. अरबी समुद्रामध्ये तर सोमालिया, येमेन, ओमान, इराण, पाकिस्तान आणि गुजरातसह सर्व किनारपट्टीवर समुद्राचे तापमान थंड असते ज्यामुळे बहुतेक वादळ कमकुवत होतात. यावर्षी अरबी समुद्रात निर्माण झालेल्या चार पैकी तीन चक्रीवादळ तर जमिनीवर देखील पोहोचू शकले नाहीत. केवळ हिका चक्रीवादळ होते जे एक तीव्र चक्रीवादळ वादळ म्हणून जमिनीस धडकले. अन्य तीन वादळ जमीनवर येण्यास अपयशी ठरले, वायु गुजरात किनाऱ्यावर कमी दाबाच्या पट्टयात कमकुवत झाले, सुपर चक्रीवादळ असलेले क्यार सोमालियाच्या किनाऱ्याजवळ नामशेष झाले, माहा देखील गुजरात किनाऱ्याला धडकण्यापूर्वीच कमकुवत झाले. यावेळी वादळांची वारंवारता जास्त आहे, परंतु बहुतेकांनी किनारपट्टीला धडक दिली नाही.
बंगालच्या उपसागरामध्ये तीन वादळ होते, पाबूक जे जानेवारीत थायलंडहून अंदमान समुद्रात दाखल झाले होते जमिनीवर पोहोचू शकले नाही. कारण जानेवारी हा अनुकूल महिना नसतो आणि त्या वेळी पर्यावरणीय परिस्थिती समर्थ नसतात, अशा प्रकारे या काळात वादळाकडून फारशी अपेक्षा नव्हती.
त्यानंतर फणी होता, २६ एप्रिल ते ४ मे दरम्यान, हे एक अतिशय तीव्र चक्रीवादळ बनले, जे चवथ्या श्रेणीच्या समतुल्य झाले आणि त्याच श्रेणीच्या रूपात जमिनीवर आले, फक्त किनारपट्टीवर धडक दिल्यानंतर ते कमकुवत झाले. अलीकडील चक्रीवादळ बुलबुल देखील मजबूत होते आणि जमिनीवर येण्याच्या वेळी अगदी तीव्र चक्रीवादळातून गंभीर चक्रीवादळात कमकुवत झाले होते. हे दुर्बल होण्याचे कारण असे की हे वादळाकडे ज्या भागाकडे जात होते तो म्हणजे सुंदरबन डेल्टा, जो दलदलीचा प्रदेश आहे, त्यात बराचसा खारफुटीचा प्रदेश आहे, ज्यामुळे वादळ कमकुवत झाले.
दोन्ही किनारपट्टीच्या बाजूंच्या वादळांची तीव्रता समान आहे, अरबी समुद्राच्या बाबतीत सांगायचे तर किनारपट्टीवरचा धोका वातावरणीय परिस्थितीमुळे कमी होते, तर बंगालच्या उपसागरात हानीकारक संभाव्यता कायम राहते.
Image Credits – Aisanet News
Any information taken from here should be credited to Skymet Weather
